Heim » Um safnið » Sagan okkar
Saga safnsins

 

Forverar safnsins, Búvélasafnið og þar áður Verkfærasafn, voru hin dæmigerðu gripasöfn. Velvildarmenn höfðu fært safninu einstaka gripi eða smásöfn þeirra, þar sem gripurinn sjálfur var hið sögulega verðmæti. Svo hraðfara voru breytingarnar að nánast flest sem til gamalla véla og verkfæra taldist hafði sögulegt gildi í einhverjum skilningi. Um söfnun á grundvelli sögulegra rannsókna var vart að ræða. Miklu réði að um væri að ræða „fyrsta tækið“ eða „eina tækið“ sem til landsins kom; líka að menn vildu varðveita traktorinn „sinn“ eða „hans NN.“ Engin ástæða er til þess að kasta rýrð að þessum söfnunarháttum því þeir hafa skilað safninu verðmætum gripum og góðvild og framsýni gefendanna/ safnaranna á safnið tilvist sína að mestu leyti að þakka.

Landbúnaðarsafn Íslands er byggt á grunni Búvélasafnsins sem starfað hafði á Hvanneyri um langt árabil. Búvélasafnið rakti sögu sína til ársins 1940. Samkvæmt lögum nr. 64/1940 um rannsóknir í þágu landbúnaðarins skyldi þá komið upp safni af landbúnaðarverkfærum við Bændaskólann á Hvanneyri. Lengi vel var lítið gert sakir fjárskorts. Guðmundur Jónsson skólastjóri bjargaði þó ýmsum verkfærum og hélt yfir þeim hlífiskildi. Búnaðarfélag Íslands gaf safninu verðmæta gripi frá Ólafsdalsskólanum og frá búi Thors Jensen á Korpúlfsstöðum og fleirum bárust einnig ýmis verkfæri. Þessir gripir eru meðal merkustu gripa safnsins í dag.

Árið 1987 opnaði Búvélasafnið í smáum stíl þar sem nokkrar vélar voru til sýnis og útbúin hafði verið dálítil geymslu- og sýningaraðstaða. Árið 1999 naut Búvélasafnið aðstoðar Þórs Magnússonar þáv. Þjóðminjavarðar við að setja saman drög að söfnunarstefnu. Varð hún til þess að skerpa meginstefnu safnsins auk þess að gera aðdrætti markvissari sem og mat á þeim gripum sem safninu boru boðnir. Þeirri stefnu hefur verið fylgt í helstu atriðum þótt áfram hafi borist gripir að frumkvæði gefenda.

Stórt skref var svo stigið í starfsemi safnsins þegar nefnd á vegum Landbúnaðarháskólans lagði til árið 2006 að safnið yrði gert að sjálfseignarstofnun. Stofndagur hennar var 14. febrúar árið 2007 með þessari breytingu var starfsvið safnsins víkkað frá því að snúast nær eingöngu um vélar og tæki til þess að huga að almennri þróun landbúnaðarins. Ennfremur var rannsóknar og fræðsluhlutverk safnsins sérstaklega dregið fram. Þetta þýddi að Landbúnaðarsafnið tók við hlutverki Búvélasafns en varð að sjálfstæðri rekstrareiningu með sérstakan fjárhag. Stofnuninni var sett fimm manna stjórn þar sem sátu fulltrúi Landbúnaðarháskólans, Borgarbyggðar, Bændasamtaka Íslands, Landbúnaðarráðherra og þjóðminjavarðar. Nú í dag hefur orðið sú breyting að ekki er lengur skipaður fulltrúi þjóðminjavarðar.

Segja má að eftir aldamótin hafi hjólin snúist hratt fyrir safnið. Árið 2008 gera Landbúnaðarsafnið og LBhí eða Fasteignir ríkisins með sér samning um að Halldórsfjós yrði notað undir starfsemi safnsins. Við tók mikil vinna að undirbúningi, framkvæmdum, rannsóknum, hönnun o.s.frv. sem fylgdi svo viðamiklum flutningum og endurbótum á húsnæðinu. Ekki má heldur gleyma því að byggingin sjálf er stærsti safngripur Landbúnaðarsafnsins þar sem hún býr yfir hluta af mannvirkjasögu landbúnaðarins.

Það var svo 20. febrúar árið 2014 að safnið varð að viðurkenndu safni. En það að vera viðurkennt safn þýðir að viðkomandi hefur farið í gegnum viðurkenningarferli safnaráðs. Slíkt ferli krefst þess m.a. að safnið þarf að vera tilbúið að taka að sér meiri ábyrgð og skyldur varðandi t.d. öryggismál, varðveislu safnkosts, fjárhag og aðra faglega starfsemi. Sama ár flytur safnið starfsemi sína yfir í Halldórsfjós sem opnaði 2. október með pompi og prakt. Þessar breytingar gjörbyltu sýningarhaldi safnsins og aðstöðu. Rétt er að geta þess að safnið hélt sambúð sinni með Ullarselinu áfram en það samstarf hófst þar sem safnið hafði áður verið til húsa.

Þróun safnsins hélt svo áfram með Bjarna í fararbroddi en hann lét af störfum árið 2017 og Ragnhildur Helga Jónsdóttir tók við safnstjórastöðunni. Áhersla safnsins á þessari öld hefur verið að víkka svið safnsins með átaki í skráningu safnkostsins, sérsýningum, fræðsluerindum, rannsóknum, námskeiðum og öðru. Þar eru áberandi þær rannsóknir sem Bjarni hefur miðlað með útgáfu sinni í formi bóka og greina. En einnig má nefna í þessu tilliti Dag kanínunnar, námskeið um viðhald fornvéla, D-dagur, Kartaflann á Íslandi, Fergusondagurinn, Konur í landbúnaði, Gestastofa friðlands fugla og nú síðast öndvegisverkefnið Saga laxveiðanna. 

 

Vegna rýmis og kostnaðar af ýmsu tagi er hins vegar ljóst að hlutasöfnun ein dugir ekki til þess að gera landbúnaðarsöguna sýnilega. Hér þarf að fylgja fordæmi annarra landbúnaðarsafna og nýta fleiri leiðir til minjasöfnunar og –vörslu. Miðla og varðveita á fjölbreyttan hátt er því eitt af stærstu markmiðum safnsins til að takast á við öra þróun í íslenskri landnýtingu og landbúnaðartækni.